कसरी लाग्छ थाइराइड रोग ? जानी राखौं !
सन्दर्भ : विश्व थाइराइड दिवस
थाइराइड ग्रन्थी घांटीमा रुद्र घन्टीको तल हुन्छ । यसले २ वटा हर्मोन T3 र T4 दिन्छ । थाइराइड ग्रन्थीलाई अर्को ग्रन्थी पिट्युटरी ग्रन्थीले कन्ट्रोल गर्दछ । पिट्युटरी ग्रन्थीले TSH भन्ने हर्मोन दिन्छ । जसले थाइराइड ग्रन्थीलाई T3 र T4 निकाल्नलाई प्रेरित गर्दछ ।
थाइराइड रोग
थाइराइड तीन किसिमका हुन्छन् :
१. थाइराइड ग्रन्थीले कम काम गर्ने रोग
२. थाइराइड ग्रन्थीले धेरै काम गर्ने रोग
३. थाइराइड ग्रन्थीको क्यान्सर
थाइराइड ग्रन्थीले कम काम गर्ने रोग
– यो रोगमा T3 र T4 कम हुन्छ र TSH बढ्छ ।
थाइराइडका लक्षणहरु
–जाडो धेरै हुनु
–शरीर सुन्निने
– छाला खस्रो हुनु
–काम गर्ने जांगर नहुनु
–कब्जियत हुनु
– गलगाँड निस्कनु
–तौल बढ्नु, (केवल २–४ किलो)
–महिनावारी गडबड हुनु
– निःसन्तान हुनु
– टन्सिल बढ्नु, टन्सिल दुख्ने थाइराइड रोगको कारण हुँदैन ।
किन Hypothyroidism को उपचार गर्ने ?
– मानसिक तथा शारीरिक तन्दुरुस्तीको लागि
– मुटु रोगबाट बच्नको लागि
– (गर्भवती महिलाको लागि) जन्मने बच्चाको राम्रो स्वास्थ्यका लागि । बच्चाको दिमागको विकासको लािग थाइराइड हर्मोन अपरिहार्य हुन्छ ।
Hypothyroidism को उपचार कसरी हुन्छ ?
– बाहिरबाट थाइराइड हर्मोन (Thyroxine) सेवन गर्नु पर्दछ ।
–यो अप्रेसन गर्नु पर्ने रोग होइन ।
– औषधि सेवन गर्दा ३–६ महिनामा रगतको परीक्षण गर्नुपर्छ ।
थाइराइड ग्रन्थीले धेरै काम गर्ने रोग (Hypothyroidism)
–यो रोगमा T3 र T4 बढ्छ र TSH कम हुन्छ ।
लक्षणहरु
–तौल कम हुँदै जानु
–गर्मी धेरै लाग्नु
–पसिना धेरै आउनु
– मुटु धेरै धक धक हुनु
– दिसा धेरै पटक लाग्नु
– हात, खुट्टा काम्नु
– सास फुल्नु
– निन्द्रा नलाग्नु, बेचैनी धेरै हुनु
– गलगांड निस्कनु
–आँखा ठूलो हुँदै जानु
Hypothyroidism कति किसिमका हुन्छन् ?
मुख्यतः २ किसिमका हुन्छन :
१. Graves Disease
२.Thyroiditis
– यी दुई बिल्कुल फरक रोग हुन र उपचार पनि बिल्कुल फरक छन् ।
– Graves disease अलिकति जटिल रोग हो भने Thyroiditis आफै निको हुने रोग हो ।
Graves disease कसरी पत्ता लाग्छ ?
– रगतमा T4 र TSh हर्मोन हुन्छ जाँच गरेमा Hyperthyroidism पत्ता लाग्छ ।
– यो अवस्थामा T4 बढ्छ र TSH कम हुन्छ ।
– तर Graves disease नै हो भनेर यकिन साथ भन्नको लागि एक किसिमको टेस्ट Thyroid Uptaker Scan गर्नु पर्दछ ।
Graves disease को उपचार कसरी हुन्छ ?
तीन तरीका छन् :
१. औषधिबाट कम्तिमा पनि १२–१८ महिना औषधि खानु पर्ने हुन्छ । तर औषधि बन्द गरेपछि ५०–६० मा फेरी यो रोग फर्किन्छ ।
२.अप्रेशनबाट यदि गलगाँड ठूलो छ भने अप्रेशन गर्न सकिन्छ ।
३. Radioactive Lodine एक किसिमको औषधि हो जसको सेवन गर्दा यो रोग पूर्णतया निर्मूल हुन्छ ।
थाइराइड रोग कसरी लाग्छ ?
– थाइराइड रोग खानपिनको गडबडी अथवा व्यायामको कमिले हुने रोग होइन ।
– बन्दा, काउली धेरै खाएर लाग्ने रोग पनि होइन ।
– यो एक किसिमको Auto Immune रोग हो । अर्थात शरीरको प्रतिरोधात्मक शक्ति शरीरकै अंग प्रति लक्षित हुने अवस्था हो ।
– Thyroiditis थाइराइड ग्रन्थीको भाइरल इन्फेक्सनले हुन्छ ।
– केहि औषधिहरुले गर्दा पनि थाइराइडको गडबडी हुनसक्छ ।
थाइराइड ग्रन्थीको क्यान्सर Thyroid Cancer
– थाइराइड ग्रन्थीको क्यान्सर निको पार्न सकिने क्यान्सर हो ।
लक्षणहरु
– गलगाँड छिटो छिटो बढ्नु
– गलगाँड दुख्नु
– आवाज परिवर्तन भइ मोटो आवाज हुनु
– गलगाँड बढेर खान निल्न गाह्रो हुनु, श्वास फेर्न गाह्रो हुनु
थाइराइड ग्रन्थीको क्यान्सर कसरी पत्ता लाग्छ ?
– गलगाँडको सुइ जाँचबाट FNAC
– घाँटीको भिडियो एक्सरेबाट
थाइराइड ग्रन्थीको क्यान्सरको उपचार कसरी हुन्छ ?
– अप्रेसनबाट
– अप्रेसन गरिसकेपछि धेरै एक किसिमको औषधि Radio Active आयोडिन दिनुपर्ने हुनसक्छ ।
– उपचार पछि नियमित जाँच गरी राख्नुपर्दछ ।
हाम्रो डक्टर न्यूजका सम्पादक समेत रहेका भेटुवाल दशकभन्दा लामो समयदेखि पत्रकारितामा सक्रिय छन् ।