तनाव हाम्रो शरीरमा हुने एक सामान्य प्रक्रिया हो । जब हामी कुनै संकटमा हुन्छौं तब हाम्रो मानसीक सन्तुलन बिग्रन्छ र हामी थकान, रिस र खानामा अरुची हुने र एक्लै बस्न मन लाग्छ । तनावसंग जोडिएको चुनौतिको सामना पनि एक हदमा पुगेपछि त्यही तनाबले शरीरिक स्वास्थ्यमा गम्भीर प्रकारका समस्या निम्त्याउँछ । 

तनाव कम गर्न आयुर्वेद उपचार पद्धतिमा पनि विधिहरु छन् । मानसिक, भावनात्मक र शारीरिक लगायत अलग अलग किसिमका तनाबलाई अलग अलग प्रकारले उपचार गर्नुपर्ने आयुर्वेदमा उल्लेख छ ।
आयुर्वेदका अनुसार मानसिक तनाव मस्तिष्कको चाहिने भन्दा बढि प्रयोग र दुरुपयोग गर्या भने हुन्छ ।

यदि तपाईं धेरै समय आवश्यक भन्दा बढि कम्प्युटरमा बस्नु भयो भने मानसिक कार्य क्षमता, शक्ति र मस्तिष्कसँग जोडिएको प्राणवायु तत्वमा असन्तुलन पैदा हुन्छ । 

के के हुन् तनावका लक्षण ?
मानसिक लक्षण

• स्मरणशक्तिमा समस्या
• एकाग्रतामा कमी
• कुनै कुरा ठम्याउन समस्या
• नकरात्मक सोचमा वृद्धि
• निरन्तर चिन्ता

भावनात्मक लक्षण

• व्यवहारमा परिवर्तन
• छटपटी  र अनियन्त्रित रिस
• बेचैनी र विश्राम गर्न नसक्ने
• सँधै हारेको अनुभव
• एक्लोपनको महशुस
• डिप्रेसन वा वितृष्णा बढ्नु

शारीरिक लक्षण

• पिडा वा दुखाईको अनुभव
• कब्जियतको समस्या
• चक्कर वा कमजोर महशुस
• यौन रुची घट्नु
• निरन्तर चिसो लाग्नु
• खानामा अरुची तथा खाएको कुरा अपच हुनु
• मुटुको चाल बढिरहनु

स्वभावसंग जोडिएको लक्षण

• आवश्यकभन्दा कम की बढि खाने र सुत्ने ।
• अरुसंग धेरै नबोल्ने र बोलेमा अनाबश्यक झर्किने । 
• आफ्नो जिम्मेवारीबाट पन्छिन खोज्ने ।
• आरामको लागी मदिरा, चुरोट या अन्य नशालु पदार्थको सहारा लिने ।

कसरी छुटकारा पाउने ?

• नकरात्मक सोचलाई त्याग्नुहोस्
• मदिरा, चुरोट या अन्य नशालु पदार्थको सहारा नलिनुहोस्
• ठुला ठुला निर्णय नगर्नुस र अरुसँग सल्लाह माग्नुहोस्
• दैनिक कम्तिमा ८ घण्टा सुत्नुहोस्
• रातको १० बजे अगाडी निदाउने प्रयास गर्नुस् ।

के के आयुर्वेदिक औषधि सेवन गर्ने त ?

• दैनिक गाईको तातो दुधमा कम्तिमा ५ दाना बदाम मिलाएर पिउनुुस् वा मह र १ ग्राम कालो मरिच घोलेर दैनिक २ पटक पिउनुस् ।
• निधारमा नीमको पात वा अदुवासंग दुध मिसाएर बनाइएको लेप लगाएर कम्तिमा १ घण्टा दैनिक उत्तानो परेर निदाउनुस् ।
• क्षीरबाला तेल, धन्वन्तरी तेल वा नरिवलको तेलले पुरै शरीर मालिस गर्नुस् ।
• दैनिक खानासंग लस्सीमा ग्लुकोज मिसाएर पिउनुस् ।
• तनाव बढेको महशुस गर्नुभयो भने अंध्यारो कोठामा गएर करिब आधा घण्टा विश्राम गर्नुस ।

तपाईं तनाव कम गर्न आजै देखि आफ्नो खानपान र दैनिक अभ्यास माथि भने अनुसार गर्नुस् । यदि संधै तनावलाई बोकेर हिंड्नुभयो भने मुटु रोग, पेप्टिक अल्सर, क्यान्सर  लगायत गम्भीर प्रकारको मानसिक रोगले तपाइँलाई सताउने निश्चित छ ।

Hamro Doctor