प्राचीनकालमा ठाउँ, जातीयविशेषअनुसार उनीहरूलाई मन पर्ने जीवजन्तुको सिकार गरी प्राप्त मासुलाई सिकार भनिन्थ्यो भने आधुनिक समाजमा घरपालुवा पशुपक्षीजन्य खानयोग्य स्वस्थ तथा स्वच्छ मांशपेशीय तन्तुलाई मासु भन्ने गरिएको छ । मासुलाई यसमा भएको मायोग्लोबिन नामक तत्वको संचितीका आधारमा दुई प्रकारमा विभाजन गर्न सकिन्छ । पहिलो हो– रातो मासु । जसमा भेडा, बाख्रा, खसी, राँगा आदिको मासु । दोस्रो हो– सेतो मासु, जसमा कुखुरा, माछा, खरायो आदि पर्छन् । प्रतिग्राम प्रोटिन सेतो मासुमा भन्दा रातो मासुरमा २ दशमलव ६४ गुणा बढी हुन्छ । साथसाथै फ्याट, भिटामिन, मिनरल पनि सेतो मासुमा भन्दा रातो मासुमा धेरै रहेको हुन्छ । तसर्थ, सुन्तुलित तरिकाले सेवन गर्न सके रातो मासु अझ पोषिलो हुन्छ ।
एकजना वयस्क व्यक्तिलाई एक दिनमा सामान्य अवस्थामा ५६ ग्राम प्रोटिन वा शरीरको तौलको ०.८ देखि १.८ ग्राम प्रतिकेजी दरले हुन आउने ग्रामबराबर प्राटिन आवश्यकता पु¥याउन पशुपक्षीजन्य पदार्थ समावेश हुन जरुरी छ । वनस्पति स्रोतबाट प्राप्त नहुने शरीरलाई अति आवश्यक पर्ने लाइसिन नामक एमिनो एसिड मासुबाट प्राप्त हुन्छ । त्यस्तै भिटामिन ‘बी’ १२ । जुन शरीर विकासका लागि महत्वपूर्ण हुन्छ । उक्त भिटामिन पशुपक्षीजन्य मासुमा मात्र पाइने हुन्छ ।
सन्तुलित माछामासु सेवनका फाइदा
–मासुमा पाइने फ्याट, प्रोटिन र एमिनो एसिडले रगतमा भएको सुरगको मात्रालाई सञ्चार गर्छ ।
–उच्च मात्रामा पाइने भिटामिन (जस्तै बी–१२) मिनरल (जिंक, आइरन आदि) ले क्रमशः शरीर विकास र रक्त संरचनामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।
–शाकाहारी भोजन सेवन गर्ने मानिसमा न्युरोट्रान्समिटर इम्ब्यालेन्स हुने सम्भावना रहन्छ । जसकारण डिप्रेसन, चिन्ता, इटिङ डिसअर्डर र सोमाटोफर्म डिसअर्डर एन्ड सिन्ड्रोमजस्ता प्रतिकूलता पनि देखापर्ने हुन सक्छ ।
–बालबालिका, सुत्केरी, गर्भवती र प्रशस्त शारीरिक व्यायाम गर्नेलाई आवश्यक पर्ने भिटामिन, मिनरल स्वच्छ तथा स्वस्थ मासुबाट प्राप्त हुन्छ ।
–माछा र समुन्द्री जलचरमा पाइने ओमेगा थ्री र ओमगा सिक्स फ्याटी एसिडले बालबालिकाको मस्तिष्कको वृद्धि विकासमा प्रभावकारी हुन्छ ।
माछामासु सेवनका विधि
– वयस्क व्यक्तिले शारीरिक तौलका आधारमा दैनिक १०० देखि २०० ग्रामसम्म र दिनमा दुई÷तीनपटकसम्म (शारीरिक परिश्रमका आधारमा) ।
–उमालेर आवश्यकताअनुसार हल्का मसला राखी सेवन गर्ने विधि उत्तम मानिन्छ ।
– थोरै तेल र मसला राखी विभिन्न विधिबाट राम्रोसँग पकाएर सेवन गर्न सकिन्छ ।
मासु सेवनले फाइदा गर्छ भन्दैमा धेरै सेवन गर्नु भने हुँदैन । जुन स्वास्थ्यका लागि हानिकारकसमेत हुन सक्छ ।
मासु तेलमा तारेर सेवन गर्दा लाइसिन सुगर रियाकसन भई खैरो पदार्थ बन्छ । जुन शरीरलाई हानिकारक मानिन्छ ।
आवश्यकताभन्दा बढी मासु सेवनले पाचन क्षमता घटाउने, युरिक एसिड बढाउनेलगायत कोरोनरी हार्ट डिजिज हुने सम्भावना रहन्छ ।
कस्ता बिरामीले कस्तो मासु सेवन गर्ने
ग्याष्ट्रिक ः चिल्लो, मसाला कम भएको मासु सेवन गर्न सकिन्छ ।
उच्च रक्तचाप ः माछा, खरायो, अस्ट्रिचको मासु सेवन गर्नु राम्रो मानिन्छ । तर, चिल्लो भने बनाउनुहँुदैन ।
युरिक एसिड ः माछा र सेतो मासुको सेवन गर्दा राम्रो ।
मोटोपना ः उमालेर सेवन गर्नु उत्तम ।
मासु किन्दा ध्यान दिनुपर्ने कुरा
–स्वस्थ पशुपक्षी वध गरी, मासु निरीक्षकले जाँच गरी योग्य ठहराएका े(सम्भव भएसम्म) ।
–सफा, व्यवस्थित मासु पसलबाट फ्रेस अवस्थाको मासु ।
–कुखुराको मासु किन्दा छाला, कलेजो, श्वासनली, अन्ननली, फोक्सो हटाएर लिनु राम्रो हुन्छ ।
– खसीको भित्राम्स, छाला, रगत सेवन नगर्नु उक्त ।
–माछा किन्दा सकभर जिउँदो, नभएमा चिलिङ गरी छोटो दूरीबाट आयातीत, प्रिजरभेटिभरहित ।
– माछामासु छोएपछि राम्रोसँग साबुनपानीले हात धुने ।
मासु भण्डार (सञ्चित) गर्ने विधि
१. चिलिङ तथा फिजिङ विधि
चिलिङ ः १ डिग्री सेन्टिग्रड देखि ४ डिग्री सेन्टिग्रडसम्मको तापक्रममा एक हप्तासम्म राख्न सकिन्छ । त्यसैगरी भ्याकम प्याकिङ गर्न सकेमा चार हप्तसम्म राख्न सकिन्छ ।
फिजिङ ः जिरो डिग्री सिन्टिग्रड देखि एक डिग्री सेन्टिग्रेड तापक्रममा दस हप्तासम्म राख्न सकिन्छ ।
यसरी यो विधिअनुसारको तापक्रममा राख्दा साल्मोनेला, स्टेफाइलोकस र कलेस्ट्रिडियुमजस्ता हानिकारक ब्याक्टेरियाको संक्रमण तथा वृद्धिदर रोकिन्छ । जसले गर्दा मासु बिग्रिने सम्भावना कम हुन्छ ।
२ अन्य घरेलु विधि
–मासुलाई लामो मसिनोगरी काटी खुला हावा चल्ने ठाउँमा सुकाएर सुकुटी बनाउने ।
–आगोमाथि दाउरामा काटेको मासुलाई हल्का धूवाँमा राखी सेक्न सकिन्छ । तर, धेरै दिन यसरी धूवाँमा राखेमा मासु हानिकारक बन्न पनि सक्छ ।
– स–साना मासुको टुक्रालाई मसलामा मोलेर बट्टा वा भाँडामा राख्न सकिन्छ । यसरी राखिएको मासु एक÷दुई दिनमा सेवन गरिसक्नुपर्छ ।
(  डा. पण्डित पशु प्रजनन प्रविधि विज्ञ हुन् भने न्यौपाने
मास्टर्स फुड एन्ड न्युट्रिसन हुन् । )
 

Hamro Doctor