अल्जाइमर्स एक प्रकारको अपूरणीय (ठीक पार्न नसकिने) मश्तिष्कको रोग हो ।

जसले मश्तिष्कको कार्य क्षमतालाई नष्ट गरिदिने वा त्यसमा ह्रास उत्पन्न गराएर मानिसको सोचाइ तथा स्मरण शक्ति र व्यवहारमा समस्या उत्पन्न गराउँछ । यसैलाई अल्जाइमर्स भनिन्छ ।

 लक्षण 
हल्का खालको लक्षण

• बारम्बार बिर्सनु, कहीँ कतै हराउनु, दैनिक क्रियाकलाप सम्पन्न गर्नमा बाधा उत्पन्न हुनु, मनमा प्रश्नहरु दोहोरिनु, मनस्थिति र व्यक्तित्वमा ह्रास आउनु । 

मध्यम श्रेणीको लक्षण                                

• स्मरणशक्ति हराउनु, बारम्बार दोधारमा परिरहनु, आफ्नो परिवा वा साथीभाइलाई समेत चिन्न गाह्रो हुनु, कुनै करा सिक्न, पढ्न, लेख्नमा कठिनाई हुनु, दैनिक क्रियाकलाप गर्नमा समस्या हुनु । 

गम्भीर खालको लक्षण  

• स्मरणशक्ति एकदमै कमजोर हुनु, बोलीमा रोकावट आउनु, शब्दहरु उच्चारण गर्न नसक्नु वा कुराकानी गर्न नसक्नु, आफ्नो शरीर सम्हाल्न नसक्नु, शरीरमा स्थिरता नहुनु र थला पर्नु, आदि ।

चेतावनीमुलक सङ्केत

• स्मरण शक्तिमा परिवर्तन
• समस्या सुल्झाउन नसक्नु
• सामान्य काम पनि गर्न गाह्रो हुनु या नसक्नु 
• बारम्बार दोधारमा परिरहनु
• लेख्न र बोल्नमा समस्या आउनु
• निर्णय क्षमतामा कमि आउनु 
• सामाजिक गतिविधिबाट टाढा भाग्नु

किन हुन्छ अल्जाइमर्स रोग ?

मश्तिष्कका कोषिकाहरु नाश हुँदै जाँदा यो रोग उत्पन्न हुन्छ । एमिल्वाइड प्लाक र ताउ ट्रयाङ्गल्स् भनिने प्रोटिनहरु मश्तिष्कमा अस्वाभाविक र अत्याधिक रुपमा जम्मा हुनाले । त्यसखाले प्रोटिन जम्मा हुँदा मश्तिष्कमा अस्वाभिक असर पर्न गइ अल्जाइमर्स रोग हुन्छ ।

कुन अवस्थामा हुन्छ ? 
६० वर्षभन्दा माथिको उमेर समुहलाई वंशानुगत कारणबाट अल्जाइमर्स हुन्छ । यो पुरुषको तुलनामा महिलामा अधिक हुने गर्दछ । विगतमा टाउकोमा चोटपटक लाग्नाले पनि अल्जाइमर्स रोग हुन्छ ।  

जीवन शैली र मुटुजन्य स्वास्थ्य ः शारीरिक व्यायाममा कमी, उपयुक्त र पौष्टिक आहारमा कमी, धुम्रपान, उच्च रक्तचाप, रक्तकोलस्ट्रोल र रगतमा चिनीको मात्रा बढि हुनाले पनि अल्जाइमर्स रोग निम्त्याउँछ ।

 
अल्जाइमर्स रोग कसरी थाहा पाउने ? 

• विशेषज्ञ स्नायुरोग चिकित्सकबाट बिरामीको परीक्षण गराएर 
• मानसिक र स्नायुसम्बन्धी जाँचहरु गराएर
• मश्तिष्कको सीटी स्क्यान, एमआरआई गराएर र अन्य साधारण रगत वा पिसाव जाँच गराएर ।
• उपचार कसरी गर्ने ? 
• औषधिहरुको प्रयोग गर्ने
• बिरामीलाई राम्रो हेरचाह गर्ने वातावरण बनाउने 
• नियमित शारीरिक व्यायाम गराउने
• नियमित पौष्टिक आहारको सेवन गराएर , आदि ।
• बिरामीले कसरी ध्यान पुर्याउने ?
• विशेषज्ञ चिकित्सकसँग नियमित सम्पर्कमा बस्ने र सल्लाह लिने । 
• औषधि उचित समयमा सेवन गर्ने ।
• सन्तुलित स्वस्थ भोजन गर्ने ।
• नियमित शारीरिक व्यायाम र आराम गर्ने । 
• धुम्रपान र मद्यपानबाट टाढा बस्ने । 
• अल्जाइमर्स रोगीलाई कसरी हेरचान गर्ने ? 
• बिरामीप्रति लचिलो, सहनशील र नम्र व्यवहार  दर्शाएर  ।
• बिरामीको मनोभावनाप्रति सही तरिकाले कदर गर्ने । 
• रिसराग र असभ्य व्यवहार प्रदर्शन नगर्ने । 
• रोगीसँग वादविवाद नगर्ने र तिनलाई विश्वस्त पार्ने प्रयास नगर्ने ।
• बिरामीको चासोमा उचित प्रतिक्रिया दिने । 
• बिरामीको व्यवहारलाई व्यक्तिगत रुपमा नलिने

    -डा. पंकज जलान, नशारोग विशेषज्ञ (नशारोग विशेषज्ञ डाक्टर जलान नर्भीक अस्पतालमा कार्यरत हुनुहुन्छ )। 

विश्व अल्जाइमर्स दिवसको सन्दर्भमा पुनः प्रकाशित

Hamro Doctor